QURANIN (TÜRKCƏ) MEALI

TƏQDİM

Quranı ǝrǝbcǝ ǝslindǝn oxuyub anlamaq vǝ anladıqlarımı türkcǝ anlatmaq mǝqsǝdi ilǝ hazırladığım bu ǝsǝrdǝ şeytani-rǝcimdǝn; onun tǝlqinlǝrindǝn, azdırmalarından vǝ vǝsvǝsǝlǝrindǝn Allaha sığınıram.

Lazımi kimi tǝriflǝyǝ bilmǝsǝk dǝ, idrak edǝ bildiyimiz vǝ ağlımızın imkan verdiyi ölçüdǝ bütün tǝriflǝrin alǝmlǝrin Rǝbbinǝ mǝxsus olduğunu tǝsdiqlǝyir, xüsusǝn dǝ bu aciz, fǝqir vǝ hǝqir qula Quranı türk dilindǝ oxucuya ǝrz etmǝk nemǝtini vǝ xidmǝtini bǝxş etdiyi üçün Ona sonsuz tǝriflǝrimi tǝqdim edirǝm.

Uca Rǝbbimizdǝn, Peyğǝmbǝri Mǝhǝmmǝd ǝleyhissalamı, onun yaxınlarını vǝ dostlarını dǝstǝklǝyib hifz etdiyi kimi, bizimlǝ birgǝ Allahın dininǝ xidmǝt edǝnlǝrin hamısını qorumasını, hifz etmǝsini vǝ dǝstǝklǝmǝsini niyaz edirǝm.

Rǝbbimizin mesajlarını saf halda tǝsbit edǝrǝk bǝşǝriyyǝtǝ tǝqdim etmǝyǝ çalışdığım bu ǝsǝrdǝ, Allahın rizasını qazanmaqdan başqa heç bir mǝqsǝd güdmǝmişǝm. Acizliyimiz vǝ idrakımızın mǝhdudluğu sǝbǝbindǝn, şübhǝsiz ki, ǝskiklǝrimiz olmuşdur. Ancaq Rǝbbim şahiddir ki, bilǝ-bilǝ heç bir sǝhvǝ yol verilmǝmişdir. Buna görǝ, Uca Rǝbbimizin mǝni ǝfv edǝcǝyini ümid edirǝm.

Burada tǝqdim edilǝn meal, qǝdim ǝrǝb dili [lüğǝti, qrammatikası, ǝdǝbiyyatı] ilǝ birlikdǝ Quranın bütövlüyü nǝzǝrǝ alınaraq, çox hǝssaslıqla aparılan tǝhlillǝrin nǝticǝsidir. Meydana çıxardığımız mǝnaların sübutları, mǝnbǝlǝri vǝ sǝbǝblǝri “Tǝbyinül-Quran” adlı ǝsǝrimizdǝ mövcuddur. Ətraflı mǝlumat ǝldǝ etmǝk, yoxlamaq vǝ tutuşdurmaq istǝyǝn oxucularımız, 11 cilddǝ nǝşr edilǝn “Tǝbyinül-Quran”dan vǝ yaxud internet saytımızdan bunları görǝ bilǝrlǝr.

Mǝalı tǝqdim etmǝmişdǝn ǝvvǝl, Quranla bağlı bir neçǝ mǝqamı bǝyan etmǝyin faydalı olacağını düşünǝrǝk, oxucularımıza qısa vǝ yığcam mǝlumatlar vermǝk istǝyirik.

QURAN

Allahdan, Onun elçisi Mǝhǝmmǝdǝ (ǝ. s.) vǝhy edilǝn kitabın adı olan “Quran” sözünün kök mǝnası “yığılıb saçılmaq”dır. Buradan hǝrǝkǝtlǝ “hǝrflǝrin yığılaraq sözlǝri, sözlǝrin cümlǝni ǝmǝlǝ gǝtirmǝsi vǝ bunun nǝql edilmǝsi işi” [oxumaq] yenǝ eyni köklǝ ifadǝ edilmişdir. Buna görǝ, “Quran” sözü dǝ “oxunan” mǝnasına gǝlmǝkdǝdir. Biz isǝ buna “öyrǝnilib öyrǝdilǝn” mǝnasını vermǝyi tǝrcih edirik.

“Quran” sözü Allahdan, onun elçisi Mǝhǝmmǝdǝ (ǝ. s.) vǝhy edilǝn kitabın adı – xüsusi isimdir.

AYƏ

“Ayǝ” sözü “nişan / işarǝ” demǝkdir. “Allahın ayǝlǝri” ifadǝsi ümumiyyǝtlǝ “Allahın varlığının vǝ birliyinin nişanları / işarǝlǝri olan varlıqlar vǝ sistemlǝr”, “Quran ayǝlǝri” isǝ “insanın haqq yolu tapması üçün nişan / işarǝ olaraq Allah tǝrǝfindǝn gǝlǝn cümlǝlǝr” demǝkdir.

Mealda “Allahın varlığının vǝ birliyinin nişanı / işarǝsi” anlamına gǝlǝn “ayǝ” sözlǝri “nişan / işarǝ” kimi, “insanın haqq yolu tapması üçün nişan / işarǝ olaraq Allah tǝrǝfindǝn gǝlǝn cümlǝlǝr” mǝnasına gǝlǝn “ayǝ” sözlǝri sadǝcǝ olaraq “ayǝ” kimi, hǝr iki mǝnanı da özündǝ birlǝşdirǝn sözlǝr isǝ “ayǝ / nişan / işarǝ” kimi verilmişdir.

SURƏ

Sözün ilk mǝnaları “artıq-yığıntı”, “divar – şǝhǝri ǝhatǝ edǝn qala divarları”, “mǝskǝn – mǝnzilin otaq, zal, mǝtbǝx kimi bölmǝlǝri” demǝkdir. “Quran surǝsi” deyildikdǝ Quranın bölmǝlǝri; nazil olma sırasına görǝ bölmǝlǝr vǝ yaxud mövzulara görǝ bölmǝlǝr nǝzǝrdǝ tutulur.

Hissǝ-hissǝ, nǝcm-nǝcm, bölmǝ-bölmǝ nazil olan ayǝlǝr, Qurandan öyrǝndiyimizǝ görǝ, ilk dövrlǝrdǝn etibarǝn sǝhifǝ-sǝhifǝ yazılmış vǝ surǝlǝr halına salınmışdır. Çünki Mǝkkǝ dövrünün ilk illǝrindǝ nazil olan “Rǝsmi Müshǝf”dǝki  Yunus / 38, Hud / 13, Əbǝsǝ / 13 nömrǝli ayǝlǝrdǝ vǝ Mǝdinǝ dövrünün Bǝqǝrǝ / 23, Tövbǝ / 64, 86, 124, 127, Nur / 1, Mǝhǝmmǝd / 20 nömrǝli ayǝlǝrindǝ Quran surǝlǝrindǝn vǝ Quran sǝhifǝlǝrindǝn bǝhs edilmǝkdǝdir. Lakin burada bǝhs edilǝn Quran sǝhifǝlǝri bu gün ǝlimizdǝ olan 605 sǝhifǝ deyil, bǝhs edilǝn surǝlǝr dǝ bugünkü 114 ǝdǝd surǝ deyil. Çünki bu gün ǝlimizdǝ olan Quran sǝhifǝlǝri xǝttatların yazdığı sǝhifǝlǝrdir. 114 ǝdǝd surǝ isǝ, yuxarıdakı ayǝlǝrin nazil olduğu zamanın surǝ anlayışı ilǝ deyil, neçǝ illǝr sonra cǝmiyyǝtin müǝyyǝn bir hissǝsinin görüş, qavrayış vǝ anlayışı ilǝ ǝmǝlǝ gǝtirilmiş surǝlǝrdir. Belǝ ki, ǝlimizdǝ olan mǝnbǝlǝrǝ ǝsasǝn, ilk sǝhabǝlǝr tǝrǝfindǝn tǝrtib edilǝn Müshǝflǝrdǝ vǝ surǝlǝrdǝki ayǝ saylarında fǝrqlǝr var.

Mövcud Müshǝflǝrdǝ yer alan surǝlǝr dǝ tǝǝssüf ki, hǝm nǝcmlǝri, hǝm dǝ mövzuları baxımından, Quranda bǝhs edilǝn surǝ xassǝsinǝ malik olmaqdan uzaqdır. Quranın başa düşülmǝsini asanlaşdırmalı olduğu halda, tǝǝssüf ki, bir çox surǝ bu işi çǝtinlǝşdirmiş, hǝtta bǝzi yerlǝrdǝ mümkünsüz etmişdir.

Qǝnaǝtimizcǝ, Quranda hǝr nǝcm [vǝhy qrupu] bir sǝhifǝ, hǝr mövzu da bir surǝ idi. Könlümüzdǝn keçǝn odur ki, nǝcmlǝrin nazil olma ardıcıllığı müǝyyǝn edilsin, surǝlǝr dǝ Quranda ifadǝ edilǝn surǝ anlayışına uyğun olsun.

SURƏ ADLARI

Surǝlǝrǝ, içindǝ diqqǝti cǝlb edǝn bir sözǝ yaxud surǝnin ümumi mövzusuna görǝ “Bǝqǝrǝ”, “Nisa”, “Yusuf”, “Yunus” vǝ s. kimi adlar verilmişdir. Belǝ adlandırmanın Allah vǝ Rǝsuluna heç bir aidiyyǝti yoxdur.

NƏCM

“Nǝcm” – “bir dǝfǝdǝ nazil olan ayǝ qrupu” demǝkdir. Nǝcmlǝr bir ayǝdǝn ibarǝt ola bilǝcǝyi kimi, onlarla, hǝtta yüzlǝrlǝ ayǝdǝn dǝ ibarǝt ola bilǝr.

Quran bir dǝfǝdǝ bütöv olaraq deyil, mövzularına görǝ ayrılmış halda, 23 ilǝ yaxın bir müddǝt içindǝ, cǝmiyyǝtdǝki hadisǝlǝrǝ, dǝyişikliklǝrǝ vǝ problemlǝrǝ görǝ, nǝcm-nǝcm nazil olmuşdur. Bir mövzunu ǝhatǝ edǝn ayǝlǝrin hamısı bir yerdǝ toplanmamışdır.

Bu bǝndeyi-fǝqir tǝrǝfindǝn, Allahın izni ilǝ, ayǝlǝrin mǝnalarına vǝ texniki xüsusiyyǝtlǝrinǝ ǝsasǝn nǝcmlǝr ǝmǝlǝ gǝtirilmiş, bundan ǝlavǝ Rǝsmi Müshǝfdǝki sǝhv tǝrtibat vǝ ardıcıllıq düzǝldilmiş, bir çox bölümdǝ ayǝlǝrin tǝrtibatı yenilǝnmiş vǝ bunlar hǝm qeydlǝrdǝ, hǝm dǝ nǝcmlǝrin altında göstǝrilmişdir. Ancaq bizim bu tǝrtibatımız da mütlǝq [son vǝ dǝyişmǝz] deyil. Elm sahiblǝri tǝrǝfindǝn, bütün dünya müsǝlmanlarının ǝl birliyi ilǝ son tǝrtibat vǝ ardıcıllığın müǝyyǝnlǝşdirilmǝsinǝ ehtiyac var. Biz bu işdǝ ilk addımı atdıq vǝ bütün insaf, vicdan vǝ iman sahiblǝrinin diqqǝtini bu mǝsǝlǝyǝ cǝlb etdik.

MƏKKƏ-MƏDİNƏ SURƏ VƏ AYƏLƏRİ

Quran, Peyğǝmbǝrǝ Mǝkkǝdǝ nazil olmağa başlamış vǝ hicrǝtdǝn sonra da Mǝdinǝdǝ –vǝfatından qısa bir müddǝt ǝvvǝlǝ qǝdǝr – nazil olmağa davam etmişdir. Surǝ vǝ ayǝlǝr Mǝkkǝ vǝ Mǝdinǝ surǝ vǝ ayǝlǝri olaraq iki yerǝ ayrılarkǝn, nazil olduqları mǝkanlar nǝzǝrǝ alınmadan, sadǝcǝ hicrǝt hadisǝsi nǝzǝrǝ alınmışdır.

Surǝlǝrin Mǝkkǝ vǝ Mǝdinǝ surǝlǝri olaraq iki yerǝ ayrılmasına baxmayaraq, bǝzi surǝlǝrinin bütövlükdǝ Mǝkkǝdǝ, bǝzi surǝlǝrin isǝ bütövlükdǝ Mǝdinǝdǝ nazil olmadığı bilinmǝkdǝdir. Bǝzi Mǝkkǝ surǝlǝrinin içindǝ Mǝdinǝ ayǝlǝri, bǝzi Mǝdinǝ surǝlǝrinin içindǝ dǝ Mǝkkǝ ayǝlǝri var. Əlinizdǝki ǝsǝrdǝ bunlar da göstǝrilmişdir.

Surǝ vǝ ayǝlǝrin neçǝsinin Mǝkkǝdǝ, neçǝsinin Mǝdinǝdǝ nazil olduğu vǝ yaxud neçǝsinin qarışıq olduğu barǝdǝ, tǝǝssüf ki, ixtilaf var vǝ bu ixtilafın aradan götürülmǝsi dǝ çǝtin görünür.

AYƏLƏRİN NÖVLƏRİ

Quranın, Rǝsmi Müshǝfǝ görǝ Ali-İmran surǝsinin 7-ci ayǝsindǝ (477-ci nǝcm) bildirildiyi kimi, Quran ayǝlǝri möhkǝm vǝ mütǝşabeh ayǝlǝr olaraq ikiyǝ ayrılır.

MÖHKƏM AYƏLƏR

“Möhkǝm” sözünün mǝnası “hökm ehtiva edǝn” demǝkdir. Demǝli, “möhkǝm ayǝlǝr” ifadǝsi “insanları fitnǝ-fǝsaddan vǝ sǝhv ǝmǝl işlǝmǝkdǝn çǝkindirǝn prinsiplǝri ehtiva edǝn ayǝlǝr” mǝnasına gǝlir. Qurandakı tǝbirlǝ desǝk, belǝ ayǝlǝr Kitabın anasıdır. Yǝni bu ayǝlǝr hǝyatda tǝtbiq edilmǝli olan qayda-qanunları ehtiva edir. Quranın nazil olmasındakı mǝqsǝd, insanların bu prinsiplǝrǝ riayǝt etmǝsini tǝmin etmǝkdir.

MÜTƏŞABEH AYƏLƏR

Bütün dillǝrdǝ sinonimlǝr, eyni cür yazılıb fǝrqli mǝnalar verǝn sözlǝr olduğu kimi, sözlǝrin hǝqiqi, mǝcazi vǝ s. mǝnaları olur. Birdǝn çox mǝna ifadǝ edǝn cümlǝlǝrǝ “mütǝşabeh cümlǝ” deyilir. Belǝ bir cümlǝ Quran cümlǝsi olduqda, ona “mütǝşabeh ayǝ” deyilir. Bu ayǝlǝrin bir dil vǝ ǝdǝbiyyat mütǝxǝssisi olmayan Peyğǝmbǝrin dilindǝn meydana gǝlmǝsi, bu cümlǝlǝrin Ona mǝxsus olmadığını göstǝrir, çünki Peyğǝmbǝr bu sahǝnin mütǝxǝssisi deyildi. Digǝr tǝrǝfdǝn, Qurandaki sözlǝrin birdǝn çox mǝna ehtiva etmǝsi, Quranın çağlar boyu tǝzǝliyini qorumasnı, möminlǝrin hǝmişǝ aktiv vǝ interaktiv olmalarını tǝmin etmişdir. Ali-İmran surǝsinin 7-ci ayǝsindǝ (477-ci nǝcm) belǝ ayǝlǝrin “tǝvil edilmǝsi” [ehtiva etdiyi bir neçǝ fǝrqli mǝnadan hansını birinci planda nǝzǝrdǝ tutmaq lazım gǝldiyi] işini Allahın vǝ bu işin mütǝxǝssislǝrinin bildiyi, ancaq onların bilǝcǝyi ifadǝ edilmişdir.

TƏVİL

“Tǝvil” sözü “geri qayıdış” şǝklindǝki kök mǝnasından dǝyişǝrǝk “tǝdbir” [ardlaşdırmaq], yǝni “birinci, ikinci, üçüncü… kimi ard-arda düzmǝk / sıralamaq, üstünlük sırasına görǝ düzmǝk” mǝnalarında işlǝdilmǝkdǝdir.

Bu mǝnalara görǝ, “mütǝşabeh ayǝlǝrin tǝvil edilmǝsi” dedikdǝ “o ayǝlǝrin bir-birindǝn gözǝl, bir-birinǝ oxşar açıq-aşkar mǝnalarının ard-arda sıralanması, bu mǝnaların üstünlüklǝri nǝzǝrǝ alınaraq bir sıraya düzülmǝsi” başa düşülür. Demǝli, “mütǝşabeh ayǝlǝrin tǝvil edilmǝsi” dedikdǝ, Quranda dǝrk edilmǝyǝn müǝyyǝn ayǝlǝr olduğu, bunların mǝnasını ancaq Allahın vǝ “rasihun” deyilǝn bǝzi alimlǝrin bildiyi mǝnası çıxarılmamalıdır.

QURANIN TƏRCÜMƏSİ VƏ MEALI

“Tǝrcümǝ” sözü “bir mǝtni bir dildǝn başqa bir dilǝ nǝql etmǝk” mǝnasına gǝlir. Lakin dillǝr arasındakı mǝdǝniyyǝt vǝ adǝt-ǝnǝnǝ fǝrqlǝri, müstǝqil tǝsǝvvür vǝ tǝxǝyyüldǝn qaynaqlanan fǝrqlǝr üzündǝn ǝşya, hǝrǝkǝt, hal, simvol vǝ duyğuların eynǝn tǝrcümǝsi mümkün olmur. Ona görǝ dǝ tǝrcümǝlǝrdǝ, orijinal mǝtnin xüsusiyyǝtlǝri vǝ vurğuları ǝks etdirilmǝyǝrǝk, sadǝcǝ mǝnanın nǝql edilmǝsindǝn [zehni vǝ emosional mesajın çatdırılmasından] söhbǝt gedir. Belǝ olan halda, hǝr hansı bir dildǝki normal bir mǝtnin eynǝn tǝrcümǝsi [orijinal mǝtnin bütün xüsusiyyǝtlǝrinin eynǝn ǝks etdirilmǝsi] mümkün deyildir. Demǝli, şeir, roman, hekayǝ kimi sǝnǝt ǝsǝrlǝrinin eynǝn tǝrcümǝsi dǝ ehtimal daxilindǝ deyil.

Əsli ǝrǝbcǝ olan, ǝn yüksǝk sǝviyyǝli bir ǝdǝbi möcüzǝ olan vǝ bir çox ayǝsi mütǝşabeh olan Quranın ǝrǝbcǝdǝn başqa bir dilǝ eynǝn nǝql edilmǝsi [eynǝn ifadǝ edilmǝsi] qǝtiyyǝn mümkün deyil. Elǝ isǝ, Quranın bǝdii xüsusiyyǝtlǝri, dǝrin vurğuları orijinal mǝtndǝ qalmaqla, bir-birinǝ yaxın mǝnalardan biri seçilǝrǝk mǝtnin mesajının hǝdǝf dilǝ nǝql edilmǝsi lazım gǝlir. Bu üsulla ǝldǝ edilǝn mǝnaya “meal” deyilir.

Meallar mütlǝq hǝqiqǝt [Allahın muradının eynǝn ifadǝsi] olaraq qǝbul edilmǝmǝlidir. Çünki hǝr hansı bir şǝxsin hazırladığı meal, Quranın zǝngin mǝnalarından birinin o şǝxsin anlayışı ölçüsündǝ ön plana çıxarılması demǝkdir. Bu işdǝ, şǝxslǝrin zǝka vǝ qavrayış sǝviyyǝsinǝ görǝ fǝrqlǝr meydana gǝlmǝkdǝdir.

QURANIN TƏRCÜMƏ VƏ MEALININ VACİBLİYİ

Uca Rǝbbimiz, Qurandan ǝvvǝl göndǝrdiyi kitabları, Öz mesajını çatdırmaq istǝdiyi qövmlǝrin dilindǝ göndǝrdiyi kimi, peyğǝmbǝrlǝri dǝ o qövmlǝrin içǝrisindǝn seçmişdir. Çünki Rǝbbimizin mǝqsǝdi, Öz mesajının, bu mesajın göndǝrildiyi kütlǝ tǝrǝfindǝn yaxşıca başa düşülmǝsini tǝmin etmǝkdir:

“Vǝ Biz onlara, [Allahın ǝmrlǝrini] açıqca meydana qoysun deyə, hər bir peyğəmbəri yalnız öz qövmünün dilindǝ göndərdik. Artıq, Allah dilədiyini / diləyəni azdırar, dilədiyini / diləyəni də doğru yola yönəldər. Və O, ən üstün, ən güclü, ən şərəfli, məğlub edilməsi mümkün olmayan / mütləq qalib olandır, ən yaxşı qanun qoyan, pozulmağın qarşısını yaxşı alan / möhkǝm edəndir.” (72 / 14, İbrahim / 4; nǝcm 318).

Belǝ ki, Adǝm, Nuh, İdris, İbrahim, Musa, İsa vǝ digǝr peyğǝmbǝrlǝrin gǝtirdiklǝri mesajlar da öz xalqlarının dilindǝ idi. Quran da ǝrǝbcǝ danışan bir qövmǝ göndǝrildiyi üçün ǝrǝbcǝ nazil olmuşdur. Bu ilahi sünnǝyǝ görǝ ǝgǝr Quran türklǝrǝ nazil olsaydı türk dilindǝ, yunanlara nazil olsaydı yunan dilindǝ, fransızlara nazil olsaydı fransız dilindǝ olacaqdı. Çünki qövmlǝrin mesajı dǝrk edǝ bilmǝsi, aldıqları mesajın öz dillǝrindǝ olmasından, mesajı doğru dǝrk etmǝlǝri isǝ öz dillǝrini yüksǝk sǝviyyǝdǝ bilmǝlǝrindǝn asılıdır. Quranın ǝrǝbcǝ olmasına baxmayaraq, ǝgǝr hǝdǝf kütlǝ ǝrǝb dilini yüksǝk sǝviyyǝdǝ bilmirsǝ, mesajı yaxşıca qavraya bilmǝzlǝr.

Quran ǝvvǝla ǝrǝblǝrǝ nazil olsa da, Quranın hǝdǝf kütlǝsi bütün bǝşǝriyyǝtdir (bax. Rǝsmi Müshǝf: Sad / 87 [Nǝcm 67]; Nisa / 105 [Nǝcm 556], 174 [Nǝcm 571]; Yunus / 57 [Nǝcm 178]; İbrahim / 52 [Nǝcm 323]). Peyğǝmbǝrimiz dǝ bütün bǝşǝriyyǝtin, müxtǝlif dillǝrdǝ danışan bütün xalqların peyğǝmbǝridir (bax. Rǝsmi Müshǝf: Ənbiya / 107 [Nǝcm 333]; Əraf / 158 [Nǝcm 79]; Sǝba / 28 [Nǝcm 224]; Ənam / 19 [Nǝcm 204]; Furqan / 1 [Nǝcm 96]; Cumuǝ / 2-3 [Nǝcm 662]).

Yer üzündǝ müxtǝlif dillǝrdǝ danışan yüzlǝrlǝ, minlǝrlǝ xalq var. O halda, bütün insanların ǝrǝb dilini öyrǝnmǝsi mümkün olmadığına görǝ, Quranın digǝr dillǝrǝ tǝrcümǝ edilmǝsi, bir mǝcburiyyǝtdir. Bu mǝcburiyyǝtin yerinǝ yetirilmǝsi vǝ Allahın mesajının bütün insanlara çatdırılması müsǝlmanların mǝnǝvi borcudur.

Bu borcun yerinǝ yetirilmǝsi baxımından özünü yetkin görǝn alimlǝrin ǝn vacib vǝzifǝsi, Quranın dili olan ǝrǝb dilini vǝ tǝrcümǝ edǝcǝklǝri dili çox yaxşı bilmǝk, tǝrcümǝ ǝsnasında mǝnası hǝdǝf dilǝ nǝql edilmǝmiş heç bir sözün qalmasına imkan vermǝmǝkdir. Çünki yarıtürkcǝ, yarıǝrǝbcǝ, yarıfarsca tǝrcümǝdǝn nǝ bir türk, nǝ dǝ bir başqası bir şey başa düşǝ bilǝr. Əskik vǝ naqis bir tǝrcümǝ ilǝ Allahın mesajının lazımi dǝrǝcǝdǝ çatdırılması mümkün olmaz. Sözlǝrin vǝ qavramların başqa bir dilin sözlǝri ilǝ nǝql edilmǝsi kafi deyil. Quranın sözlǝrinin dǝ, nazil olduğu dövrdǝki saf mǝnalarıyla başa düşülmǝsi vǝ bugünkü dilǝ nǝql edilmǝsi lazımdır. Əks tǝqdirdǝ, Quranın mesajı arzu edilǝn ölçüdǝ dǝrk edilmǝz. O günkü ifadǝlǝrin mǝslǝhǝt [fayda] vǝ mǝfsǝdǝt [ziyan] ölçülǝri nǝzǝrǝ alınmaqla, modernlǝşdirilǝrǝk nǝql edilmǝsinin isǝ bir qorxusu yoxdur. Çünki sözlǝr yox, mesaj önǝmlidir.

Dilin vǝ tǝrcümǝnin ǝhǝmiyyǝti ilǝ bu ǝhǝmiyyǝti nǝzǝrǝ almayan davranışların nǝticǝlǝri Quranda izah edilmişdir (bax. Rǝsmi Müshǝf: Bǝqǝrǝ / 75; Nisa / 46; Maidǝ / 13, 41).

Nǝticǝ etibarıyla Quran, bütün sözlǝri tamamǝn anlaşılacaq şǝkildǝ başqa dillǝrǝ tǝrcümǝ edilmǝlidir. Tǝrcümǝdǝ örtülü, anlaşılmayan bir söz belǝ qalmamalıdır. Əgǝr ǝlinizdǝki bu tǝrcümǝdǝ bir örtülü söz, bir anlaşılmazlıq varsa, bu, Quranın deyil, tǝrcümǝçinin nöqsanıdır.

QURAN MÖCÜZƏ KİTABDIR

• Quran, fǝsahǝt [ifadǝnin açıq, düzgün vǝ mǝqsǝdǝ müvafiq olması], bǝlağǝt [bir şeydǝki dǝrin mǝnanın ifadǝ edilmǝsi qabiliyyǝti] vǝ ecaz [az sözlǝ çox şey demǝk] baxımından; tǝşbeh, hǝqiqǝt, mǝcaz, istiarǝ, kinayǝ, xǝbǝr-inşa cümlǝsi; ǝmr, nǝhv, istefham, tǝmǝnna, nida, qǝsr, vǝsl-fǝsl, ecaz, itnab, intaq, tibaq, müqabilǝ, ümum-xüsus, icmal-tǝfsil, müsavat, zikr-hǝzf, cinas, sǝci, hüsnül-ibtida, hüsnül-intaha, iltifat vǝ başqa bir çox ǝdǝbi sǝnǝtlǝr baxımından mislsiz bir kitab, bir ǝdǝbi şah ǝsǝrdir. Halbuki Allahın Elçisi Mǝhǝmmǝd ǝleyhissalamın nǝ ǝdǝbi bir keçmişi, nǝ dǝ hǝr hansı bir tǝhsili var. Demǝli, belǝ bir kitabı özü yaza bilmǝz.

Quran, ǝrǝblǝrin ǝn yüksǝk sǝviyyǝyǝ çatdıqları ǝdǝbiyyat sahǝsindǝ gerçǝklǝşǝn bir möcüzǝdir. Hǝqiqǝtǝn ǝrǝb ǝdǝbiyyatı – türk ǝdǝbiyyatı da daxil olmaqla – bütün dünya ǝdǝbiyyatı üçün bir qaynaq olmuşdur. Quran tam mǝnada bir ǝdǝbi möcüzǝdir. Ədǝbiyyat sahǝsindǝ yüksǝk sǝviyyǝyǝ çatdıqları hǝqiqǝti bütün dünya tǝrǝfindǝn qǝbul edilǝn bir cǝmiyyǝtin içǝrisindǝn çıxan bir şǝxs, o cǝmiyyǝtdǝki ǝdǝbiyyatçılar başda olmaqla hamını heyran edǝn sözlǝr söylǝmǝyǝ başlamışdır. Öz cǝmiyyǝtindǝ çox yaxşı tanınan bu şǝxsin ǝvvǝllǝr ǝdǝbiyyatla heç maraqlanmaması, cǝmiyyǝtdǝ tǝbliğ etdiklǝri ayǝ vǝ surǝlǝrin, bir-birlǝrinǝ kömǝk etsǝlǝr belǝ insanlar tǝrǝfindǝn yazılması mümkün olmayacaq dǝrǝcǝdǝ mükǝmmǝl olması, hǝdǝf kütlǝnin böyük bir tǝǝccübünǝ sǝbǝb olmuşdur. Normal hǝyatındakı danışığıyla yenǝ dǝ hamının tanıdığı mǝkkǝli Mǝhǝmmǝd olan bu şǝxs, özünǝ vǝhy edildiyini deyib oxuduğu Quranla bir möcüzǝ göstǝrmişdir.

• Quran, özündǝn ǝvvǝlki kitabları vǝ elçilǝri tǝsdiq etmǝkdǝdir. Halbuki onu Peyğǝmbǝr yazsa, mütlǝq surǝtdǝ öz ehtiraslarına tabe olar, keçmişdǝki kitabları vǝ peyğǝmbǝrlǝri tǝsdiq etmǝk yerinǝ, özünü ön plana çıxararaq hǝr şeyi öz adına çıxmaq istǝyǝrdi.
• Öz içǝrisindǝ fizika, kimya, biologiya, astronomiya, kosmologiya, tǝhsil, psixologiya vǝ sosiologiya barǝsindǝ neçǝ-neçǝ mǝlumatları ehtiva edǝn Quran, möhtǝvası vǝ tǝlimi baxmından da mislsiz bir kitabdır. Halbuki Peyğǝmbǝrimiz Mǝkkǝdǝ yetişǝn, hǝyatının bütün dövrlǝri hamı tǝrǝfindǝn bilinǝn, ǝtrafında hǝr hansı bir mǝktǝb yaxud müǝllim olmayan bir şǝxsdir. Ona görǝ dǝ Qurandakı mǝlumatları bilmǝsi bir yana qalsın, o mövzuları ağlına gǝtirmǝsi belǝ mümkün deyil. Quranın bu xüsusiyyǝtini qiyamǝtǝ qǝdǝr qoruyub saxlayacağı, Quranın öz içindǝ belǝ ifadǝ edilmişdir:

“Onun haqq olduğu meydana çıxana qədər, həm xarici alǝmdǝ, həm öz bǝdǝnlǝrindǝ işarǝtlǝrimizi / nişanǝlǝrimizi onlara göstərəcəyik. Rəbbinin şübhəsiz hər şeyə şahid olması kifayǝt deyilmi?” (61 / 41, Fussilǝt / 53 [Nǝcm 249]).

• Quran, bir çox tarixi hadisǝni öz içǝrisindǝ ehtiva etmǝkdǝdir. Allahın Elçisi Mǝhǝmmǝd ǝleyhissalam isǝ belǝ mövzulardan xǝbǝrdar olamayan biridir. Bu hadisǝlǝri bilmǝsi, yaxud sǝhvǝ yol vermǝdǝn özündǝn uydurması mümkün deyildir.
• Quran, hǝm keçmişǝ, hǝm dǝ gǝlǝcǝyǝ dair mǝlumatlar verir. Bu mǝlumatların düzgünlüyü zaman içindǝ bir-bir meydana çıxır. Bir insanın öz-özündǝn, eynǝn düz çıxan bu cür mǝlumatlar vermǝsi mümkün deyil.
• Quran, öz strukturu ilǝ dǝ bir çox möcüzǝlǝri özündǝ ehtiva edir. Belǝ ki, hǝcminin vǝ möhtǝvasının genişliyinǝ baxmayaraq, içǝrisindǝ heç bir ziddiyyǝt vǝ uyğunsuzluq yoxdur. Bu xüsusiyyǝti Nisa surǝsinin 82-ci ayǝsindǝ [Nǝcm 548] belǝ ifadǝ edilmişdir: “Onlar hələ dǝ Quranı layiqli şǝkildǝ düşünmürlǝrmi? Əgər o, Allahdan qeyrisi tərəfindən olsaydı, əlbəttə, onda çoxlu ziddiyyǝt tapardılar.” Aydındır ki, belǝ bir kitab, bu işi görmǝk üçün lazım gǝlǝn qabiliyyǝtlǝrǝ malik olmadığı hamılıqla bilinǝn bir şǝxs tǝrǝfindǝn yazıla bilmǝzdi.

Quran haqqında düşünǝn hǝr kǝsin dǝqiqlǝşdirǝ bilǝcǝyi bu xüsusiyyǝtlǝr, Quranın, Peyğǝmbǝrimizin ǝsǝri olmadığı göstǝrir. Yunus surǝsinin 37 nömrǝli ayǝsindǝ [Nǝcm 176] dǝ buna işarǝ edilmiş vǝ Quranın Allah dǝrgahından vǝhy nǝticǝsindǝ nazil edilmiş bir kitab olduğu bildirilmişdir: “Vǝ bu Quran, Allahın altındakılar tərəfindən uydurulan deyil. Ancaq içindəkilǝrin təsdiqindǝn və Tövratın müfǝssǝl olaraq izahından ibarǝtdir. Onda şübhə ediləcək heç bir şey yoxdur. Aləmlərin Rəbbindǝn gǝlmişdir.”

MÜSHƏF

“Müshǝf” sözü “iki qapaq arasında bir yerǝ yığılan sǝhifǝlǝrdǝn meydana gǝlǝn kitab” mǝnasına gǝlir. Əslindǝ bütün kitablar “müshǝf” olsa da, bu sözün Quran üçün istifadǝ edilmǝsi geniş yayılmışdır.

Tarixi mǝlumatlara görǝ, Peyğǝmbǝr sağ olduğu müddǝtdǝ vǝhylǝr davam etdiyinǝ görǝ vǝ Quran iki qapaq arasında bir yerǝ yığılan tam bir kitab halına gǝlmǝdiyinǝ görǝ, ona “Müshǝf” adı verilmǝmişdi. Bu ad Qurana ancaq xǝlifǝ Ömǝrin dövründǝ, kitablaşdırıldıqdan sonra verilmişdir. Bugünkü Müshǝflǝrin surǝtinin xǝlifǝ Ömǝrin nüsxǝsindǝn çıxarıldığı qǝbul edilmǝkdǝdir.

MÖVCUD MÜSHƏFİN TƏRTİBATI

Quran ayǝlǝri tǝrtil [düzgün düzülüş; cümlǝ, abzas vǝ hissǝlǝrin bir-birinǝ qarışdırılmaması üsulu] ǝsasında vǝ nǝcm-nǝcm nazil olmuşdur (bax. Furqan / 32 [Nǝcm 97]). Allah, Öz Elçisinǝ Quranı tǝrtil ǝsasında tǝbliğ etmǝyi buyurmuşdur (bax. Müzzǝmmil / 4 [Nǝcm 10]). Peyğǝmbǝr dǝ bu ǝmrǝ müvafiq olaraq Quranı nǝcm-nǝcm yazdırmış vǝ ǝzbǝrlǝtmişdir.

O dövrdǝ kağız olmadığına görǝ, ayǝlǝr dǝri, papirus, yastı sümük parçaları, yastı daşlar, taxta, kǝrpic / lövhǝ vǝ sair materialların üstünǝ yazılırdı. Əvvǝlcǝ tǝrtil ǝsasında nǝcmlǝr halında mövcud olan ayǝlǝr, daha sonra sǝhabǝlǝr tǝrǝfindǝn surǝlǝrǝ görǝ tǝrtib edilmişdir.

Mövcud Müshǝfdǝ tǝǝssüf ki, xronoloji ardıcıllıq nǝzǝrǝ alınmamış, tǝrtilǝ, yǝni düzgün vǝ qarışdırılmamış bir düzülüşǝ riayǝt edilmǝmiş, bir çox nǝcmin [abzas yaxud daha böyük hissǝlǝrin] cümlǝlǝri yerli-yerinǝ qoyulmamış vǝ katiblǝrin imla sǝhvlǝri düzǝldilmǝmişdir. Biz yüzlǝrlǝ belǝ sǝhvi burada göstǝrdik. Bu sǝhvlǝrǝ kimin, hansı sǝbǝbdǝn yol verdiyini dǝqiqlǝşdirmǝyi tarixçilǝrin öhdǝsinǝ buraxırıq. Ancaq bunu da yaddan çıxarmayaq ki: “Vǝ kafirlər [Allahın mǝbud vǝ rǝbb olduğunu bilə-bilǝ inkar edən kəslər]: ‘Qalib gəlmək üçün bu Quranı dinləməyin, onun içində mənasız şeylər edin / anlaşılmasına hər yolla mane olun’ dedilər.”

Biz, o gündǝn bugünǝ qǝdǝr hamının bildiyi Müshǝflǝrdǝki qrammatika qaydalarına zidd olan bu imla sǝhvlǝrini (Zumǝr 10 vǝ 53 nömrǝli ayǝlǝrdǝki kobud sǝhvlǝr istisna olmaqla) göstǝrmǝk istǝmǝdik. Tarix vǝ rivayǝt kitablarında yer alan mǝlumatları nǝql etmǝk dǝ istǝmirik. Biz, indiyǝ qǝdǝr heç kimin sǝmimi vǝ doğru bir şǝkildǝ demǝdiyi yaxud deyǝ bilmǝdiyi bir şeyi – Qurandakı abzas, hissǝ vǝ cümlǝlǝrin bir-birinǝ qarışdırıldığını, Quranın başa düşülǝ bilmǝyǝn yaxud sǝhv başa düşülǝn bir hala salındığını, mövcud Müshǝfi analiz edǝrǝk, bir iman borcu olaraq meydana çıxarırıq.

Mövcud Müshǝfin bugünkü tǝrtibatı, Quranın “ǝrǝbiyyǝn” [ǝn mükǝmmǝl ifadǝ vǝ qrammatika qaydalarına tam uyğunluq] vǝ “mübin” olmaq keyfiyyǝtinǝ, tǝrtil xüsusiyyǝtinǝ uyğun gǝlmǝmǝkdǝdir. Abzasdakı iki cümlǝnin arasına yüzlǝrlǝ, minlǝrlǝ cümlǝnin gǝtirildiyi, bir cümlǝnin ayǝ şǝklindǝki üzvlǝrinin onlarla cümlǝ sonraya keçirildiyi görünür. Müshǝfdǝki bu qüsurlar üzündǝn bir çox ayǝ sǝhv başa düşülmǝkdǝ yaxud da heç başa düşülmǝmǝkdǝdir, bir çox ayǝ dǝ ǝlavǝlǝr vǝ ixtisarlar aparılmadan (mötǝrizǝ açılmadan) başa düşülmǝsi mümkün olmayan hala gǝlmǝkdǝdir.

Belǝliklǝ, Quran funksionallığını, cazibǝsini itirmiş, “top-top göndǝrilib, qabağına çıxanı yıxıb keçǝn, cǝmiyyǝtlǝri canlandıran, canlandırdıqca da haqqı batildǝn ayıran, üzr vǝ ya xǝbǝrdarlıq olaraq öyüd verǝn”, alimlǝri vǝ müdriklǝri öz qarşısında baş ǝydirǝn, cǝmiyyǝt üçün bir ruh vǝ nur olan, qane etmǝdiyi, ölümdǝn ǝvvǝl özünǝ inandırmadığı insan qoymayan Quran, bir hǝyat kitabı olmaqdan çıxarılmış, bir qǝbiristanlıq kitabı, mǝscid kitabı vǝ ǝfsanǝlǝr kitabı halına salınmışdır. Ona görǝ dǝ artıq Qurana baxaraq islamiyyǝti qǝbul edǝnlǝrǝ rast gǝlinmir. Dinin dǝ Quran vasitǝsi ilǝ başa düşülmǝsi mümkün olmadığından, dini anlamaq vǝ öyrǝtmǝk üçün mǝzhǝb imamları, tǝriqǝt şeyxlǝri, camaat liderlǝri meydana çıxmışdır. Belǝliklǝ, İslam dininin yerinǝ mǝzhǝblǝr-tǝriqǝtlǝr dini meydana çıxmışdır.

Biz bu ǝsǝrimizdǝ imkan daxilindǝ yüzlǝrlǝ belǝ halı taparaq, lazım olduğu şǝkildǝ düzǝltdik, tǝrtib etmǝyǝ çalışdıq. Bu barǝdǝ bir çox maddǝ onsuz da ǝsrlǝrlǝ ǝvvǝl qǝlǝmǝ alınan bir çox kitabda öz ǝksini tapmışdır.

Bunun mǝsuliyyǝti dǝ – yuxarıda dediyimiz kimi – ilk tǝrtibatı hǝyata keçirǝnlǝrin, mövcud qüsurları o gün isti-isti düzǝltmǝyǝnlǝrin vǝ daha sonra da bunları öyrǝndiklǝri halda sǝssiz qalanların boynundadır.

Bu hǝqiqǝt qarşısında susmamaq, görmǝmǝzlikdǝn gǝlmǝmǝk, sǝmimiyyǝt vǝ doğruçuluqla bu işin üstünǝ düşǝrǝk Müshǝfi yenidǝn tǝrtib etmǝk möminlǝr üçün bir iman borcudur.

Bu nöqsan indiki Müshǝfdǝ olan bir nöqsandır vǝ Qurana dǝxli yoxdur. Quran bütövlükdǝ bu Müshǝfin içǝrisindǝdir, yǝni vǝhy edildiyi halda Müshǝfǝ daxil edilmǝyǝn heç bir ayǝ yoxdur. Elǝcǝ dǝ, vǝhy edilǝnlǝrin xaricindǝ heç bir şey Müshǝfǝ daxil edilmǝmişdir.

NAZİL OLMA ARDICILLIĞI

Surǝlǝrin nazil olma ardıcıllığına görǝ oxunması, Quranın daha yaxşı başa düşülmǝsinǝ kömǝk edir. Mǝsǝlǝn, o dövrün iqtidarının görüşünǝ görǝ tǝrtib edildiyi üçün “Rǝsmi Müshǝf” adıyla tanınan, xǝlifǝ Osman tǝrǝfindǝn hazırladılan Müshǝf, sǝhabǝlǝrin ictihadı nǝticǝsindǝ tǝrtib edilmişdir. Quran vǝ İslamiyyǝt haqqında kifayǝt qǝdǝr mǝlumatı olmayan şǝxslǝrin, Quranla ilk dǝfǝ tanış olanların vǝ cahiliyyǝt dövründǝkinǝ oxşar bir küfr vǝ şirk şǝraitindǝ yaşayanların bu Müshǝfdǝn layiqli şǝkildǝ istifadǝ edǝ bilmǝsi sual altındadır. Quranı Rǝsmi Müshǝfdǝki tǝrtibatda başlanğıcdan etibarǝn oxumağa başlayan bir adam – istǝyir ǝrǝbcǝ orijinalını, istǝyir mealını oxusun – lap ǝvvǝllǝrdǝki Bǝqǝrǝ surǝsinin 6-7-ci ayǝlǝrinǝ gǝlib çatdıqda, zehnindǝ sual işarǝlǝri meydana çıxacaq, qǝlbindǝ Qurana vǝ İslamiyyǝtǝ mǝnfi duyğular ǝmǝlǝ gǝlǝcǝkdir. Oxunan mealın sǝhv, nöqsan olması halında isǝ bu mǝnfi duyğular açıq-aşkar düşmǝnçiliyǝ çevrilǝ bilǝr. Sǝmimiyyǝtlǝ etiraf etmǝliyik ki, cǝmiyyǝtimizdǝ bu ayǝlǝri başa düşǝnlǝrin sayı çox azdır. Üstǝlik, bu ayǝlǝrin, Quranı ilk dǝfǝ ǝlinǝ götürǝn kǝslǝr tǝrǝfindǝn oxunduğunu nǝzǝrǝ alsaq, bu şǝxslǝr İslamiyyǝtǝ yaxınlaşmaqdansa, ǝksinǝ, Quranı başa düşmǝdiklǝri, yaxud sǝhv başa düşdüklǝri üçün İslamiyyǝtǝ düşman ola bilǝrlǝr. Mǝsǝlǝn: “Şübhəsiz ki, kafirlər [Allahın məbud və rəbb olduğunu bilə-bilə inkar edənlər]; onlara xəbərdarlıq etsən də, etməsən də onlar üçün fərqi yoxdur – onlar iman gətirməzlər. Allah, onların qəlblərinin və qulaqlarının üstünə möhür vurmuşdur; onların gözlərinin üstündə pərdələr var. Və böyük əzab onlar üçündür.” (Rǝsmi Müshǝf: Bǝqǝrǝ / 6-7 [Nǝcm 399]) ayǝlǝrini başa düşǝ bilmǝk üçün Qurandan ǝn az beş min ayǝni yaxşıca oxuyub başa düşmǝk lazımdır. Çünki yuxarıda misal verdiyimiz ayǝlǝr, ilk nazil olan ayǝlǝrdǝn tǝxminǝn 10-15 il sonra nazil olmuşdur. Bǝqǝrǝ surǝsindǝki o ayǝlǝri o dövrdǝ eşidǝnlǝr, yaxud oxuyanlar, onu layiqiylǝ başa düşmǝk üçün lazım gǝlǝn hazırlığa sahib idilǝr. Elǝ buna görǝ dǝ, o ayǝlǝri asanlıqla başa düşmüşdülǝr. O ayǝlǝr günümüzdǝ dǝ lazımi hazırlığı olanlar tǝrǝfindǝn başa düşülmǝkdǝdir. Bǝs Quranla yeni tanış olanlar vǝ başa düşmǝk üçün lazımi bazadan mǝhrum olanlar necǝ? Bu şǝxslǝrin “Bǝzi adamların qǝlblǝri vǝ qulaqları Allah tǝrǝfindǝn möhürlǝnmişdir vǝ heç bir xǝbǝrdarlıq da onlara kar etmirsǝ, demǝli, İslamiyyǝtin nǝ olduğunu vǝ Allahın nǝ istǝdiyini öyrǝnmǝk üçün boş yerǝ ǝziyyǝt çǝkmǝyǝ dǝymǝz” deyǝ fikirlǝşmǝlǝri vǝ Quranı tǝrk edǝrǝk bir daha ǝllǝrinǝ götürmǝmǝlǝri qüvvǝtli bir ehtimal deyilmi?

Tǝlim vǝ tǝhsilin bir sistemi vǝ üsulu olmalıdır. Günümüzdǝ, hazırlıq sinfindǝ ingilis dilini öyrǝnmǝyǝ başlayan bir şagirdǝ dǝrhal Şekspirin ǝsǝrlǝri tǝlim edilmǝdiyi kimi, ibtidai sinifdǝ riyaziyyatla yeni tanış olan uşaqlara dǝrhal dǝrǝcǝyǝ yüksǝltmǝ vǝ kök altı deyil, natural ǝdǝdlǝr öyrǝdildiyi kimi, Quranı öyrǝnmǝyǝ yeni başlayan birinǝ dǝ, Peyğǝmbǝrimizin peyğǝmbǝrliyinin 22-ci ilindǝ aldığı vǝhyin dǝrhal nǝql edilmǝsi doğru deyil. Əks tǝqdirdǝ, o ayǝlǝrin lazımi sǝviyyǝdǝ başa düşüldüyü barǝsindǝ optimist olmaq mümkün deyil.

Keçmişdǝki qeydlǝri dǝ nǝzǝrǝ alaraq oxuculara tǝqdim etmǝyǝ çalışdığımız bu Müshǝf tǝrtibatı / ardıcıllığı, bu sahǝdǝ ǝn ciddi ǝsǝr olduğu hamılıqla qǝbul edilǝn Xǝttat Qǝdroğlu Müshǝfidir. Ancaq bunları da bilmǝk lazımdır ki, Mǝdinǝ nǝcmlǝri bir-birinǝ qarışdırılmış, Mǝdinǝdǝ nazil olan ilk surǝ kimi göstǝrdiyimiz Bǝqǝrǝ surǝsinin bǝzi ayǝlǝri Peyğǝmbǝrimizin vǝfatına yaxın dövrdǝ nazil olmuşdur. Yǝni bir çox Mǝdinǝ surǝsindǝn daha sonra nazil olmuşdur. Qısaca deyǝ bilǝrik ki, Mǝdinǝ surǝlǝrindǝ, Mǝkkǝ surǝlǝrindǝki qǝdǝr xronolojik ardıcıllıq mövcud deyil. Bunun mǝsuliyyǝti, Allahdan qorxmadan Müshǝfi bu şǝkildǝ tǝrtib edǝnlǝrin boynundadır. Möhtǝrǝm oxucularımız nǝcmlǝri nǝzǝrǝ alaraq oxumalıdır. İnşallah gǝlǝcǝkdǝ Mǝdinǝ nǝcmlǝrinin dǝ daha sǝhih xronoloji ardıcıllıqla tǝrtib edilmǝsi mümkün olar. Bu iş, möminlǝrin yaddan çıxarmamalı olduqları bir borcdur.

ƏLİNİZDƏKİ BU MEAL

Quran, insanların başa düşǝcǝyi ölçüdǝ açıq-aydın izah edilmiş bir kitabdır. Quranın ayǝlǝrini savadsızlardan ǝn yüksǝk dǝrǝcǝli alimlǝrǝ qǝdǝr hamı başa düşǝ bilǝr. Başa düşmǝk üçün vasitǝçiyǝ (mollaya, şeyxǝ) ehtiyac olmadığı kimi, tǝfsirǝ dǝ ehtiyac yoxdur. Çünki Quran özü ucalardan uca olan Rǝbbimiz tǝrǝfindǝn olan ǝn gözǝl tǝfsirdir. Əlavǝ olaraq Quranda “ayatun bǝyyinatun”, “kitabun mübin”, “bǝyyǝnǝhu”, “mübǝyyinat”, “tibyan” vǝ “bǝyan” kimi eyni kökdǝn ǝmǝlǝ gǝlǝn qavramlarla Quran ayǝlǝrinin açıq-aydınlığı bildirilmiş, Quranın örtülü, müşkül, anlaşılmayan bir şey olmadığı yüzlǝrlǝ dǝfǝ tǝkrar edilmişdir. Uca Allah, kitabındakı mesajların açıq-aydın başa düşülmǝsi üçün hǝr cür ifadǝ vasitǝsindǝn istifadǝ etmiş, bir vasitǝ olaraq ağcaqanad kimi ǝn bǝsit şeylǝri bilǝ misal çǝkmǝkdǝn çǝkinmǝmişdir. Belǝliklǝ, ilahi mesaj universitetlǝrdǝki elm xadimlǝrindǝn dağdakı çobana qǝdǝr hǝr kǝsin başa düşǝ bilǝcǝyi bir açıqlıqla ifadǝ edilmişdir.

Nǝticǝdǝ hǝm kölǝlǝr, hǝm dǝ yüksǝk sǝviyyǝli idarǝçilǝrdǝn bǝzilǝri Quranı anlayaraq dǝrhal iman gǝtirmiş, Əbu Cǝhl, Əbu Lǝhǝb kimi adamlar isǝ Quranı yaxşı başa düşsǝlǝr dǝ, özlǝrinǝ sǝrf etmǝdiyi üçün hǝqiqǝtin üstünü bilǝ-bilǝ örtmüşdürlǝr.

Quranın ǝsli bu olsa da, bugünkü gündǝ Quranı ǝlimizdǝki Müshǝflǝrdǝn vǝ onların tǝrcümǝlǝrindǝn istifadǝ etmǝklǝ, ilk dövrdǝki kimi asan vǝ rahatlıqla başa düşmǝk imkanı yoxdur. Çünki Quranın tǝrtibindǝ vǝ tǝrtilindǝ nazil olma ardıcıllığına riayǝt edilmǝmiş, nǝcmlǝr, abzaslar, müxtǝlif hissǝlǝr bir-birinǝ qarışdırılmış, müǝyyǝn köçürmǝ sǝhvlǝrinǝ yol verilmiş, ǝrǝb dili bir tǝrǝfdǝn inkişaf edǝrkǝn, digǝr tǝrǝfdǝn dǝ korlanmış, bütün bunlardan ǝlavǝ din adına minlǝrlǝ kitab yazılaraq Quranla insanlar arasında maneǝ yaradılmışdır.

Bütün bu maneǝlǝri dǝf etmǝk mǝqsǝdi ilǝ illǝrlǝ ayǝlǝr vǝ ayǝlǝrin içǝrisindǝki sözlǝr üstündǝ dayandıq. Bu zǝhmǝtin nǝticǝsindǝ meydana çıxan işi “Tǝbyinül-Quran” adıyla bütün bǝşǝriyyǝtǝ tǝqdim etdik. Burada oxuduğunuz mealın meydana necǝ çıxdığı, buradakı mǝnaların hansı sǝbǝblǝrdǝn seçildiyi “Tǝbyinül-Quran”da ǝtraflı izah edilmişdir. Xüsusilǝ daha ǝvvǝllǝr yazılan vǝ insanların ǝllǝrindǝ olan müxtǝlif tǝfsir vǝ meallarla aradakı fǝrqlǝr, sǝbǝblǝriylǝ birgǝ göstǝrilmiş, bütün bunlar möhkǝm dǝlillǝrlǝ sübut edilmişdir. Qısaca söylǝmǝk gǝrǝkirsǝ, bu qısa mealı ǝldǝ edǝ bilmǝk üçün on bir cilddǝn, on minlǝrlǝ sǝhifǝdǝn ibarǝt olan bir iş görülmüşdür.

MÜSHƏFDƏKİ BİSMİLLAHLAR

Mövcud Müshǝflǝrdǝ hǝr surǝnin ǝvvǝlindǝki bismillahlar Quranda olmayıb, surǝlǝrin arasını müǝyyǝn etmǝk mǝqsǝdi ilǝ sonrada ǝlavǝ edilmişdir. Quranda 2 yerdǝ bismillah var. Bunlardan biri “Fatihǝ surǝsi” adı verilǝn ayǝlǝrin (bax. 14-cü nǝcm) ǝvvǝlindǝki bismillahdır. Digǝri isǝ Nǝml surǝsindǝ Süleyman peyğǝmbǝrin Sǝba mǝlǝkǝsinǝ yazdığı mǝktubun (bax. 144-cü nǝcm) ǝvvǝlindǝki bismillahdır. Biz, nǝcmlǝrǝ nömrǝlǝr verǝrǝk onları bir-birindǝn ayırdıq.

AYƏ NÖMRƏLƏRİ

İlk nüsxǝlǝrdǝ ayǝ nömrǝlǝri yox idi. Halbuki mövcud Müshǝflǝrdǝ bǝzǝn bir cümlǝ 10 ayrı ayǝ kimi nömrǝlǝnmiş, bǝzǝn dǝ on cümlǝ, bir abzas, bir hissǝ, bir ayǝ kimi göstǝrilmişdir.

Biz, oxucular başqa meallarla müqayisǝ apara bilsinlǝr deyǝ, ayǝlǝrin ǝvvǝlindǝ nömrǝlǝri saxladıq. Hǝr nǝcmin altında, surǝnin klassik olaraq qǝbul edilmiş Rǝsmi Müshǝfdǝki nömrǝsini, nazil olma ardıcıllığına görǝ düzülüşdǝki nömrǝsini, surǝnin adını vǝ ayǝ nömrǝlǝrini göstǝrdik. Mǝsǝlǝn, nazil olma ardıcıllığına görǝ düzülüşdǝ 1-ci yerdǝ, Rǝsmi Müshǝfdǝ isǝ 96-cı yerdǝ olan Əlǝq surǝsinin 1-5-ci ayǝlǝrindǝn ibarǝt olan nǝcm (1/96, Əlǝq/1-5) kimi, Rǝsmi Müshǝfdǝ 2-ci yerdǝ, nazil olma ardıcıllığına görǝ düzülüşdǝ isǝ 87-ci yerdǝ olan Bǝqǝrǝ surǝsinin 114-115-ci ayǝlǝrindǝn ibarǝt olan nǝcm (87/2, Bǝqǝrǝ/114-115) şǝklindǝ göstǝrilmişdir. Yǝni bölmǝ işarǝsindǝn ǝvvǝlki rǝqǝm surǝsinin nazil olma sırasına görǝ düzülüşdǝki yerini, sonrakı rǝqǝm isǝ Rǝsmi Müshǝfdǝki yerini göstǝrir.

QURANIN BAŞA DÜŞÜLÜB-DÜŞÜLMƏMƏSİ

Bütün bunlardan sonra, bir şǝxsin Quranı başa düşmǝsi vǝ ondan istifadǝ edǝ bilmǝsi üçün Quranın özündǝn öyrǝndiyimiz şǝrtlǝr belǝdir:

• Quran oxuyan bir kǝs ǝvvǝla mütǝhhǝr [zehnǝn tǝmizlǝnmiş] olmalıdır, yǝni beynindǝki viruslardan, mǝzhǝb, mǝşrǝb, tǝriqǝt çöküntülǝrindǝn uzaq olmalıdır.
• Öz şeytanından da uzaq olmalı, oxuduğu mövzulara obyektiv yaxınlaşmalı, Allah adına oxumalı vǝ Allahdan anlama, qavrama dilǝmǝlidir (biz buna şüurlu olaraq “ǝuzu bismillah” çǝkmǝk deyirik).
• Quran ayǝlǝrinin tǝrtilinǝ (düzgün ardıcıllıqda olmasına) riayǝt edilmǝli, Quran nǝcm-nǝcm oxunmalı, nǝcmlǝr bir-birinǝ qarışdırılmamalı, arxa-arxaya gǝlǝn iki nǝcmin nazil olmasının arasından hǝftǝlǝrlǝ, aylarla, hǝtta illǝrlǝ vaxt keçdiyi, onların bir-biri ilǝ ǝlaqǝdar olmadığı bilinmǝlidir.
• Hǝr hansı bir mövzu bir ayǝdǝn deyil, o mövzudakı ayǝlǝrin hamısından – imkan daxilindǝ nazil olma ardıcıllığıyla – Quranın bütövlüyü nǝzǝrǝ alınmaqla öyrǝnilmǝlidir. Bu üsul düzgün öyrǝnmǝyǝ zǝmanǝt verdiyi kimi, hǝr hansı bir mövzunun ǝtraflı öyrǝnilmǝsini dǝ tǝmin edǝcǝkdir. Misal üçün, İslamiyyǝtdǝ iddǝ [ǝri ölǝn, yaxud ǝrindǝn boşanan bir qadının tǝzǝdǝn evlǝnmǝmişdǝn qabaq gözlǝmǝli olduğu müddǝt] barǝdǝ mǝlumat almaq istǝyǝn şǝxs, Quranda bu mövzuda olan bütün ayǝlǝri (450, 453, 514 vǝ 601 nömrǝli nǝcmlǝr) birgǝ oxusa, daha ǝtraflı mǝlumat sahibi olar.
• Bir dǝ, Qurandakı mövzuların vǝ hadisǝlǝrin arxa planı, termin vǝ hökmlǝrin lokallığı nǝzǝrǝ alınmalıdır. Mǝsǝlǝn, Quranda cǝnnǝt vǝ cǝhǝnnǝmin timsalları ǝrǝb coğrafiyasına görǝ verilmiş, cǝhǝnnǝm o coğrafiyada ǝn böyük problem olan istilik vǝ atǝş ilǝ, cǝnnǝt isǝ ǝrǝb coğrafiyasında ǝn çox hǝsrǝt qalınan şǝraitlǝ [yaşıllıq, sulu bağlar, kölgǝliklǝr vǝ s.] tǝsvir edilmişdir. Paltar, dünyanın bir çox yerindǝ insanları soyuqdan qoruyan ǝşya olduğu halda, Quranda “Sizi istidən qoruyacaq libaslar və sizi özünüzün qəzəbindən qoruyan geyimlər əmələ gətirdi” (Nǝhl/81, nǝcm 306) deyilǝrǝk, istidǝn qorunmaq üçün istifadǝ edilǝn bir ǝşya kimi xatırlanmışdır. Demǝli, Quran soyuq iqlimli, bol yağışlı bir coğrafiyada yaşayan bir qövmǝ nazil edilsǝ, cǝnnǝt vǝ cǝhǝnnǝmin tǝsviri fǝrqli olacaq, libaslar barǝdǝ dǝ “sizi soyuqdan qoruyacaq” ifadǝsi işlǝdilǝcǝkdi.

Quranda ağaclar vǝ heyvanlar barǝdǝ misallar da Ərǝbistan coğrafiyasına uyğun çǝkilmişdir. Quranda Ərǝbistan xalqını hǝdǝf alan “Dǝvǝnin necǝ yaradıldığını görmürlǝrmi?” sözü, bir hindli üçün “Filin necǝ yaradıldığını görmürlǝrmi?” mǝnasını ifadǝ etmǝkdǝdir.

Quranın bir çox ayǝsindǝ Mǝkkǝ vǝ Mǝdinǝnin siyasi, hǝrbi vǝ ticari vǝziyyǝtinǝ işarǝt edilmiş, bununla ǝlaqǝdar olan xüsusi isimlǝr, riba, zihar, ila, talaq, nikah kimi terminlǝr, Əbu Lǝhǝb, Zeyd kimi adlar, Bǝdr, Ühüd, Xǝndǝk, Hüneyn, Tǝbük müharibǝlǝri, Hudeybiyyǝ müqavilǝsi kimi hadisǝlǝr Quranda yer almışdır. Bunları ensiklopedik sǝviyyǝdǝ  bilmǝk, Quranın yaxşı başa düşülmǝsinǝ kömǝk edǝr.

Bu şǝkildǝ oxunan Quran, insanların inanmasını tǝmin edǝcǝk, insanları rüşdǝ [ǝn düzgün yola, düz yolu tapmağa, ağılla hǝrǝkǝt etmǝyǝ, ǝqli vǝ ruhi cǝhǝtdǝn kamillǝşmǝyǝ, yaxşı şeylǝri ǝldǝ etmǝyǝ layiq kamilliyǝ çatmağa] yönlǝndirǝcǝkdir. İnsanlara furqan [yaxşını-pisi, gözǝli-çirkini bir-birindǝn ayırmaq] şuuru bǝxş edǝcǝk, zehni xǝstǝliklǝrǝ şǝfa, sıxıntı vǝ böhranlardan xilas yolu, zülmǝtlǝrǝ qarşı nur, hǝtta fǝrdlǝrin vǝ cǝmiyyǝtin ruhu / canı olacaq. Belǝliklǝr fǝrdlǝr vǝ cǝmiyyǝtlǝr hǝr sahǝdǝ özünü göstǝrǝn çürümüşlükdǝn xilas olacaqlar.

Bütün Quran ǝhlini, bǝşǝriyyǝti Quranla tanış etmǝyǝ sǝslǝyirǝm. Bu, bir iman vǝ vicdan borcudur. İnanıram ki, Quran yalın bir şǝkildǝ bǝşǝriyyǝtǝ tǝqdim edilsǝ, bütün düşünǝn insanlar axın-axın, dǝstǝ-dǝstǝ Allahın dininǝ daxil olacaqlar vǝ İslam dini hǝqiqǝtdǝ olduğu kimi hǝr kǝsin can atdığı bir din olaraq yenǝ dǝ özünü göstǝrǝcǝkdir.

Quranı tanımaq vǝ tanıtmaq dilǝklǝrimlǝ vǝ ümidlǝrimlǝ…

Haqqı YILMAZ